Сансара

Сансара (санскр.samsara-айналып оралу, иірім; тура мағынада-адасу, жиһан кезу, күйлер немесе жағдайлардың сериясынан (бір қатарынан) өту)-үнді философиясы мен дінінің (индуизм, буддизм, жайнизм) маңызды ұғымдарының бірі. Бұл бір дене қабығынан (телесная оболочка) басқасына ауысулар тізбегі, туулар мен өлімдер айналымы туралы көзқарасты білдіреді.(«өмір доңғалағы»-«колесо жизни»). Индуизм мен жайнизмде жанның «аралауын» («странствование») меңзейді. Ол кезінде өзіндік сана мен рахаттанудың алғашқы жайын жоғалтып, бұрынғы істерінің ауыртпалығынан (карма) босану алғанына дейін (мокша) әртүрлі мақұлықтардың кейібінде қайта-қайта туыла береді. Мәңгілік жанның барлығын жоққа шығаратын буддизм сансарада қатынасатын тұлғаның жартылай өлмейтін өзегі (ядросы) барын мойындайды.

Санкхьяның (көне үнді философиясының мектебі) өкілдері жанның көшу процесін егжей-тегжейлі (детально) суреттеді. Олар екі дененің-дөрекі, адамның материалдық денесі және материалдық емес нәзік дене барлығын жобалайды, жорамалдайды. Дөрекі дене өлгенде, нәзік дене тірі қалады және басқа материалдық қабыққа көшеді. Осы нәзік дене жоғары психоматериалдық функциялардан тұрады: буддха(сана), аханкара(«Мен» сезімі), манас(сезімдік әсерлердің координаторы ретінде интеллект) және прана (дем, тыныс), яғни өмірлік күш.

Қайта туулар сатысы ең қарапайым жәндіктен (бұл сатыға қарапайым өсімдік пен минералдық патшалықтың өкілдері жиі қосылады) құдайлардың ең жоғарғысы Брахманға дейін қамтиды, себебі олар да туулар мен өлімдер айналымынан шек қалмайды, құтылмайды. Индивидтің тірі мақұлықтар иерархиясында туатын баспалдағы оның бұрынғы өмірінің игіліктілігіне байланысты. Өлгеннен кейін басында жан аспанға немесе тозаққа жіберіледі-сәйкес өзінің жақсы немесе жаман кармасының үлкен бөлігін пайдаланып бітіргенше. Осыдан кейін жан жаңа сыйымдыққа(вместилище) көшеді, ал қалған карма оның келесі өмірінің жағдайларын анықтайды.